Muzeum Lamp Rentgenowskich na Politechnice Opolskiej to jedyne tego typu miejsce na świecie, gdzie historia technologii rentgenowskiej ożywa w imponującej kolekcji

To, co rozpoczęło się skromnie od zaledwie dwóch lamp rentgenowskich w 2005 roku, przekształciło się w fascynujący zbiór liczący obecnie ponad 1200 różnorodnych eksponatów. Wśród nich znajduje się prawdziwy gigant – największa lampa rentgenowska na świecie, SRT 4 Coolidge Tube, mierząca aż 128 cm długości.

Oficjalne otwarcie muzeum nastąpiło 8 listopada 2011 roku, co nie było przypadkową datą – zbiegło się bowiem z 45. rocznicą powstania uczelni oraz rocznicą odkrycia promieni X przez Wilhelma Röntgena. Dzięki hojności 301 instytucji, w tym 183 z Polski i 118 z 21 krajów świata, kolekcja Grzegorza Jezierskiego nieustannie się rozrasta. Muzeum to nie tylko imponujący zbiór lamp rentgenowskich i kenotronów, ale również miejsce edukacji, gdzie odbywają się warsztaty i szkolenia przybliżające tajniki tej fascynującej technologii. Ponadto, poza samymi lampami rtg, w muzeum można podziwiać inne powiązane eksponaty, takie jak kolimatory, detektory promieniowania oraz sprzęt ochronny, co czyni tę kolekcję wyjątkowo kompleksową.

Narodziny kolekcji Grzegorza Jezierskiego

Historia fascynującej kolekcji lamp rentgenowskich zaczęła się zupełnie przypadkowo, kiedy pasja jednego człowieka przerodziła się w projekt o międzynarodowym znaczeniu. Obecnie muzeum przyciąga uwagę specjalistów i miłośników nauki z całego świata, ale jego początki były znacznie skromniejsze.

Pierwsze lampy i inspiracja do zbierania

Wszystko rozpoczęło się w 2005 roku, kiedy dr inż. Grzegorz Jezierski przypadkowo wszedł w posiadanie dwóch lamp rentgenowskich od aparatów przemysłowych typu Super Liliput. Ten niepozorny początek zapoczątkował niezwykłą historię. Przełomowym momentem była decyzja Sławomira Jóźwiaka z firmy NDT System z Warszawy, który zamiast samego okienka berylowego (poszukiwanego przez Jezierskiego do celów dydaktycznych) podarował mu trzy kompletne lampy rentgenowskie. Ten nieoczekiwany gest stał się faktycznym impulsem do rozpoczęcia systematycznego kolekcjonowania.

„Postanowiłem przekazać całą lampę i wtedy Grzegorz postanowił kolekcjonować lampy” – wspomina Sławomir Jóźwiak, który żartobliwie określa siebie „matką tego projektu”.

Wkrótce potem kolekcja powiększyła się o kolejne cenne egzemplarze podarowane przez Romana Szatanika z Uniwersytetu Opolskiego oraz Janusza Czuchryja z Instytutu Spawalnictwa w Gliwicach. Początkowo wszystkie eksponaty były przechowywane w garażu dr. Jezierskiego przy ul. Akacjowej 22 w Czarnowąsach koło Opola.

Wsparcie ze strony środowiska naukowego

Od samego początku zrodziła się koncepcja utworzenia w przyszłości Muzeum Lamp Rentgenowskich przy Politechnice Opolskiej, na co ówczesny rektor uczelni prof. dr hab. inż. Jerzy Skubis wyraził wstępną zgodę. Jednakże, punktem zwrotnym okazało się spotkanie zorganizowane w domu Jezierskiego w rocznicę odkrycia promieni X przez Wilhelma Roentgena.

„Wieczór z Roentgenem” zgromadził osoby mające wpływ na środowisko naukowe, w tym rektora Jerzego Skubisa. To właśnie podczas tego wydarzenia rektor docenił wartość powstającej kolekcji i zadeklarował pomoc w utworzeniu muzeum.

Prof. Skubis wyjaśnia swoją decyzję: „Zawsze miałem poczucie, że politechnika to nie jest tylko nauczanie i tylko badania, ale jako dobra uczelnia musi mieć rzeczy, które ją wyróżniają”. Ponadto, dostrzegł w Grzegorzu Jezierskim odpowiednią osobę do realizacji tego zadania, podkreślając jego talent do popularyzacji nauki.

Symboliczne otwarcie kolekcji w 2007 roku

W zaledwie dwa lata od pozyskania pierwszych eksponatów, zbiór rozrósł się do imponującej liczby 330 obiektów. Symboliczne otwarcie „Kolekcji Lamp Rentgenowskich” odbyło się 31 lipca 2007 roku. Uroczystość zgromadziła wielu sympatyków, a przede wszystkim darczyńców, którzy przyczynili się do rozwoju kolekcji.

Wśród najważniejszych ofiarodawców znaleźli się: Krzysztof Besztak, Leopold Besztak, Andrzej Białek, Tadeusz Ciesielski, Janusz Czuchryj, Józef Jeznach, Ewa i Sławomir Jóźwiakowie, Zbigniew Koziarski, Ryszard Mańka, Bernard Mryka, Paweł Mryka, Ryszard Pietrzak, Leszek Superczyński oraz Janusz Tarnawski.

Chociaż początkowo celem było gromadzenie samych lamp rentgenowskich, z czasem kolekcja rozszerzyła się o inne obiekty związane z tą technologią: kolimatory, mierniki, detektory promieniowania oraz literaturę specjalistyczną. Warto podkreślić, że wszystkie eksponaty były darami przekazywanymi nieodpłatnie przez osoby i instytucje doceniające wartość tego unikalnego zbioru.

Formalna umowa między właścicielem kolekcji a Politechniką Opolską została podpisana 29 kwietnia 2011 roku. Na jej mocy dr Jezierski użyczył swój zbiór uczelni na okres 25 lat z przeznaczeniem na stałą ekspozycję muzealną.

Rozwój i różnorodność zbiorów

Kolekcja Muzeum Lamp Rentgenowskich wyróżnia się niezwykłą różnorodnością eksponatów pochodzących z całego świata. Obecnie w muzeum znajduje się ponad 1400 niepowtarzalnych obiektów związanych z promieniowaniem X, co czyni tę kolekcję wyjątkową w skali globalnej.

Rodzaje lamp rentgenowskich w kolekcji

W muzeum można podziwiać lampy rentgenowskie o różnym przeznaczeniu i konstrukcji. Kolekcja obejmuje lampy medyczne, przemysłowe, security, do dyfrakcji oraz fluorescencji rentgenowskiej. Wśród lamp medycznych znajdują się zarówno diagnostyczne, jak i terapeutyczne, stomatologiczne, mammograficzne oraz lampy do tomografów komputerowych. Eksponaty pochodzą od wielu producentów, w tym AEG, Amptek, General Electric, Philips, Siemens i Toshiba.

Zastosowania lamp: medycyna, przemysł, nauka

Promieniowanie rentgenowskie ma szerokie zastosowanie w różnych dziedzinach życia. W medycynie służy do diagnostyki i terapii, natomiast w przemyśle wykorzystuje się je do badań nieniszczących metali, wykrywania wad materiałowych oraz kontroli jakości. Lampy rentgenowskie znajdują również zastosowanie w ochronie bezpieczeństwa na lotniskach, w ambasadach i zakładach karnych. Ponadto, promieniowanie X jest używane w przemyśle spożywczym do wykrywania zanieczyszczeń w produktach, a także w leśnictwie do badania żywotności nasion.

Najciekawsze i najrzadsze eksponaty

Wśród najcenniejszych obiektów znajduje się bliźniacza lampa rentgenowska stosowana w łaziku Perseverance badającym Marsa. Ta miniaturowa lampa waży zaledwie 30 gramów i pracuje przy mocy 0,5 W. Innym unikatowym eksponatem jest największa lampa rentgenowska na świecie – SRT 4 Coolidge Tube o długości 128 cm, wyprodukowana w latach 30. XX wieku przez General Electric. W muzeum można również zobaczyć jedyny aparat rentgenowski wyprodukowany w Warszawie podczas II wojny światowej.

Problemy z transportem i formalnościami

Pozyskiwanie eksponatów wiąże się z wieloma wyzwaniami. Jednym z nich są przepisy o gospodarce odpadami, gdyż zużyte lampy rentgenowskie traktowane są jako odpady podlegające utylizacji. Dodatkowo, niektóre lampy zawierają okienko berylowe, a beryl jako materiał toksyczny podlega licznym ograniczeniom. Transport szklanych i delikatnych eksponatów z odległych krajów generuje znaczne koszty (100-300 euro) oraz ryzyko uszkodzeń.

Wzrost liczby eksponatów do ponad 1200

Od symbolicznego otwarcia w 2011 roku kolekcja systematycznie się powiększa. Eksponaty trafiają do Opola z całego świata – najwięcej z Niemiec, Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Czech, Słowacji, Australii, Japonii a nawet Emiratów Arabskich. W 2021 roku, z okazji 10-lecia istnienia muzeum, kolekcja liczyła już ponad 1400 eksponatów, pochodzących od 442 ofiarodawców, w tym 159 z zagranicy (z 25 państw).

Muzeum Lamp Rentgenowskich jako centrum edukacji

Poza imponującą kolekcją, Muzeum Lamp Rentgenowskich pełni przede wszystkim istotną funkcję edukacyjną. Dzięki swojej unikalności, placówka stała się ważnym ośrodkiem szerzenia wiedzy o promieniowaniu rentgenowskim i jego zastosowaniach w różnych dziedzinach życia.

Zajęcia i warsztaty dla studentów i młodzieży

Muzeum stanowi cenną pomoc edukacyjną w zakresie historii techniki, inżynierii materiałowej oraz techniki wysokich napięć. Odbywają się tu regularnie warsztaty, zajęcia i szkolenia, podczas których uczestnicy mogą poznać zarówno historię, jak i nowoczesne wykorzystanie promieni rentgenowskich. Placówkę odwiedzają licznie wycieczki związane ze szkoleniem lekarzy i techników radiologów, a także uczniowie szkół pomaturalnych z Wrocławia i Krakowa. Muzeum odwiedziły już tysiące osób, wśród których znajdują się uczniowie, pasjonaci oraz studenci medycyny.

Współpraca z uczelniami i instytucjami

Nowoczesna uczelnia ma charakter nie tylko badawczy i kształcący studentów, ale również edukacyjny w szerszym kontekście. Jak podkreśla rektor Politechniki Opolskiej dr hab. inż. Marcin Lorenc: „Otwieramy się na dzieci, młodzież, mieszkańców, pasjonatów. Muzeum jest jednym z takich miejsc, gdzie można pogłębić swoją wiedzę”. Muzeum aktywnie uczestniczy w cyklicznych wydarzeniach, takich jak Noc Muzeów, Festiwal Nauki czy Światowy Dzień Radiologii obchodzony 8 listopada.

Strona internetowa jako źródło wiedzy

Ważnym elementem działalności edukacyjnej jest strona internetowa muzeum uruchomiona 1 lutego 2010 roku. W ciągu pierwszych 19 miesięcy odnotowano ponad 36 500 wizyt (średnio około 2000 miesięcznie). Poza informacjami o samej kolekcji, strona zawiera także materiały dotyczące promieniowania rentgenowskiego, jego zastosowań i historii, co nadaje jej edukacyjny charakter doceniany przez użytkowników.

Znaczenie muzeum w popularyzacji nauki

Wicemarszałek województwa opolskiego Zuzanna Donath-Kasiura podkreśla wyjątkowość tego miejsca: „Jest to miejsce, gdzie można się uczyć. Tutaj odbywają się warsztaty, zajęcia i szkolenia”. Oprócz standardowego zwiedzania, muzeum organizuje specjalne wydarzenia edukacyjne, jak choćby wykłady podczas Nocy Muzeów. Warto wspomnieć także o powstającym „tajemniczym pokoju rentgenowskim”, gdzie główną rolę odgrywa światło, umożliwiając zwiedzającym zrozumienie, w jaki sposób naukowcy doszli do odkrycia promieni X.

Zwiedzanie muzeum jest bezpłatne po wcześniejszym umówieniu terminu telefonicznie lub mailowo, co dodatkowo zwiększa jego dostępność jako ośrodka edukacyjnego.

Wydarzenia, darczyńcy i międzynarodowy zasięg

Międzynarodowa renoma Muzeum Lamp Rentgenowskich na Politechnice Opolskiej nie byłaby możliwa bez licznych wydarzeń promocyjnych, darczyńców oraz globalnej sieci współpracy, którą udało się zbudować przez lata istnienia placówki.

Wieczór z Rentgenem i inne spotkania

Jednym z najważniejszych cyklicznych wydarzeń jest „Wieczór z Rentgenem”, organizowany 8 listopada, w rocznicę odkrycia promieni X. Pierwsze takie spotkanie odbyło się w 2010 roku pod patronatem Konsula Republiki Federalnej Niemiec w Opolu. Na uroczystość przybyło liczne grono ofiarodawców i sympatyków z Warszawy, Wrocławia, Katowic, Mikołowa i Konina. Muzeum aktywnie uczestniczy również w takich wydarzeniach jak Noc Muzeów czy Festiwal Nauki. Z okazji 10-lecia istnienia placówki w 2021 roku powstał specjalny „tajemniczy pokój”, w którym zwiedzający mogą dowiedzieć się, jak Wilhelm Röntgen odkrył promieniowanie X.

Darczyńcy z Polski i zagranicy

Eksponaty w muzeum pochodzą od 486 ofiarodawców, w tym 318 z Polski i 168 z zagranicy. Najwięcej darczyńców z zagranicy pochodzi z Niemiec (50), USA (31) oraz Wielkiej Brytanii (20). Do grona ofiarodawców należą również osoby z Francji, Holandii, Włoch, Czech, Szwajcarii, Austrii i wielu innych krajów. Wśród zagranicznych darczyńców znajdują się także Polacy mieszkający poza granicami kraju, jak Beata Howard z firmy TruFocus czy Józef Maj z Aragonne National Laboratory.

Współpraca z firmami i instytucjami

Muzeum współpracuje z licznymi firmami i instytucjami na całym świecie. Przykładem jest firma Nuctech Warsaw Company Limited, która przekazała kryształy scyntylacyjne. Wiele eksponatów pochodzi ze służb celnych, lotnisk, ambasad, zakładów karnych, a nawet służb specjalnych i policji. W 2021 roku, z okazji jubileuszu, opolska firma el12 sfinansowała „tajemniczy pokój rentgenowski”.

Eksponaty z Japonii, USA i innych krajów

Do najcenniejszych międzynarodowych eksponatów należy jedna z dwóch istniejących na świecie lamp wyprodukowanych na potrzeby misji na Marsie, przekazana przez amerykańską firmę Moxtek. Warto także wspomnieć o lampie SRT 4 Coolidge Tube, jednej z największych na świecie, wyprodukowanej w latach 30. XX wieku przez General Electric. Ciekawostką jest przesyłka z japońskiej firmy Rigaku, która dotarła drogą morską po dwóch miesiącach, zawierając pięć lamp rentgenowskich i kartę z życzeniami świątecznymi. Obecnie w muzeum znajdują się eksponaty z 25 państw, w tym z tak odległych jak Japonia, Australia czy Zjednoczone Emiraty Arabskie.

Wnioski

Muzeum Lamp Rentgenowskich Grzegorza Jezierskiego stanowi niewątpliwie wyjątkowy punkt na mapie światowych placówek edukacyjno-kulturalnych. Skromny początek z zaledwie dwoma lampami w 2005 roku przekształcił się w imponującą kolekcję liczącą obecnie ponad 1400 eksponatów. Zbiór ten, jedyny tego typu na świecie, przyciąga specjalistów, studentów oraz pasjonatów nauki z Polski i zagranicy.

Przede wszystkim wartość edukacyjna muzeum zasługuje na szczególne uznanie. Organizowane warsztaty, szkolenia oraz cykliczne wydarzenia jak „Wieczór z Rentgenem” czy udział w Nocy Muzeów skutecznie popularyzują wiedzę o promieniowaniu rentgenowskim. Dzięki temu placówka pełni istotną rolę nie tylko jako przestrzeń wystawiennicza, lecz również jako centrum edukacyjne.

Hojność 486 darczyńców z 25 krajów świata umożliwiła zgromadzenie unikatowych eksponatów – od miniaturowej lampy z łazika Perseverance badającego Marsa po gigantyczną SRT 4 Coolidge Tube o długości 128 cm. Warto podkreślić, że wszystkie te obiekty trafiły do muzeum jako dary, co świadczy o docenieniu misji placówki przez środowisko naukowe i techniczne na całym świecie.

Muzeum Lamp Rentgenowskich odzwierciedla zatem nie tylko historię fascynującej technologii, ale także pokazuje, jak pasja jednego człowieka może przerodzić się w projekt o międzynarodowym znaczeniu. Niewątpliwie, placówka założona przez Grzegorza Jezierskiego stanowi chlubę Politechniki Opolskiej i polskiej nauki. Choć lampy rentgenowskie mogą wydawać się wąską specjalizacją, jednak sposób przedstawienia ich w muzeum przyciąga uwagę szerokiego grona odbiorców, skutecznie łącząc historię techniki z edukacją i promocją nauki.

Podsumowując, ta unikalna instytucja nie tylko przechowuje historię technologii rentgenowskiej, ale przede wszystkim inspiruje kolejne pokolenia do odkrywania tajników nauki i techniki. Znaczenie muzeum wykracza daleko poza granice Polski, tworząc międzynarodową sieć współpracy na rzecz ochrony dziedzictwa naukowego i technicznego.